نام اختصاری: ACT، CT

سایر نام ها: زمان انعقاد فعال شده،  زمان فعال شده تشکیل لخته، زمان سیلان، زمان انعقاد خون کامل

, Prolonged Clot Time Profile, Activated Clotting Time Whole blood clotting time

بخش مورد انجام: هماتولوژي

نوع نمونه قابل اندازه گیری : خون كامل وريدي يا مويرگي

حجم نمونه مورد نیاز: سه لوله هرکدام حدوداً 1 ml

شرایط نمونه گیری: نیاز به ناشتایی یا آمادگی خاصی نمی باشد.

ملاحظات نمونه گیری:

1.       حدود 3ml خون کامل از بیمار گرفته و آن را در داخل سه لوله محتوی فعال­کننده تماسی انعقادی مانند سلیت (celite)، کائولین یا پارتیکل‏های شیشه‏ای جمع آوری نمایید. در روش‎هایی که به جای لوله از کارتریج استفاده می‏شود می‏توان خون کامل را داخل یک لوله یا سرنگ پلاستیکی جمع‏آوری نمود و سپس سریعاً آنرا به کارتریج منتقل کرد. 

2.       چنانچه بیمار تحت تزریق مداوم هپارین باشد، نمونه خون از بازوی فاقد سوند داخل وریدی گرفته می شود.

3.       پس از خونگیری، محل نمونه گیری را بفشارید. به خاطر داشته باشید که زمان سیلان به سبب درمان با ضد انعقادها طولانی خواهد بود.

4.       بیمار را از نظر خونریزی احتمالی بررسی کنید. وجود خون در ادرار و در تمامی ترشحات دیگر بدن کنترل نموده و بیمار را از نظر کبودی، پتشی و درد ناحیه پشت ارزیابی نمایید.

5.       نتایج آزمون به سبب اهمیت بالینی آن باید با زمان تجویز هپارین همبستگی داشته باشد. از یک جدول تصویری روش های بالینی (فلوچارت) برای نوشتن نتایج آزمون به همراه زمان و راه تجویز هپارین استفاده می شود.

موارد عدم پذیرش نمونه:

ü     نمونه خون حاوی ضد انعقاد

ü     خون کامل لخته شده

ü     نمونه گیری از رگی که هپارین دریافت می‏نماید.

شرایط نگهداری: بعد از جمع‏آوری نمونه در داخل لوله حاوی فعال کننده تماسی، بایستی 10 بار آنرا تکان داد و هرچه سریع‏تر اقدام به انجام تست نمود. در روش های امروزی لوله را در مجاور بستر بیمار درون یک دستگاه میکروکوآگولاسیون خون تام قرار می دهند. هنگامی که لخته تشکیل شود، مقدار ACT روی صفحه دستگاه نشان داده می شود.

کاربردهای بالینی:

1. تعيين زمان انعقاد خون کامل

2. سنجش اثر داروهای ضد انعقاد هپارینی طی آنژیوپلاستی قلب، همودیالیز و جراحی بای پس قلبی-ریوی (CPB)

3. پایش دوز مورد نیاز پروتامین سولفات برای برگرداندن تأثیر هپارین جهت اعمال جراحی یا دیالیز. 

روشها: روش Lee White، آزمایش بر روی لام، آزمایش انعقاد به روش لوله مؤیینه، سنجش انعقاد الکترومیکانیکال

مقادیر طبیعی:

برای زمان انعقاد خون کامل (CT):

روش Lee white: 18 – 8  دقیقه   آزمایش روی لام: 6 – 2  دقیقه  روش لوله مؤیینه: 6 – 2  دقیقه 

برای زمان انعقاد فعال شده (ACT):

در شرایط طبیعی: 180- 70 ثانیه

در موارد استفاده از هپارین برای بای­پس قلبی – ریوی (CPB) هدف درمانی برای ACT، 480- 400 ثانیه می باشد.

فعال کننده‏های تماسی مانند سیلیکا، سلیت یا کائولن در کارتریج‎های مخصوصی تعبیه شده و درون دستگاه اندازه‏گیری مخصوص قرار می‏گیرند. قرار دادن نمونه خون در این کارتریج باعث شروع فعال شدن تشکیل لخته شده که بعداً توسط یک وسیله مکانیکی یا نوری تشخیص داده شده و ردیابی می‏شود. ACT تابع غلظت هپارین است و همچنین تحت تأثیر فاکتورهایی مانند تعادل فاکتورهای انعقادی و مهارکننده‏ها، پلاکت‏های لیز شده، افزایش رقت خون، هیپوترمی بیمار و غیره قرار دارد. زمان­های طبیعی و میزان تأثیر هپارین در طولانی شدن زمان بستگی به روش انجام آزمایش دارد. محدوده درمانی بین 300 تا 600 ثانیه است.

تفسیر: در این آزمون زمان لخته شدن خون تام پس از افزودن یک ماده فعال کننده ذره یی سنجیده می شود. این روش همانند زمان ترومبوپلاستین نسبی فعال (APPT)، توانایی آغاز تشکیل لخته در مسیر داخلی را با فعال سازی فاکتور XII اندازه گیری می نماید. با کنترل وضعیت انتقال خون با استفاده از ACT می توان به آسانی و به سرعت پاسخ به هپارین درمانی را پایش نمود. کاربرد ACT در تعیین دوز مناسب سولفات پروتامین برای خنثی نمودن تأثیر هپارین در پایان روش های جراحی و همودیالیز نیز از اهمیت مشابهی برخوردار است. از هر دو آزمایش APTT و ACT می توان برای پایش هپارین درمانی استفاده نمود. با این حال نسبت به APTT دارای چندین مزیت می باشد. نخست آنکه در موارد استفاده از دوزهای بالای هپارین برای ضدانعقاد درمانی، ACT بسیار دقیقتر از APTT می باشد. این خصوصیت موجب می شود تا این آزمون به ویژه طی وضعیت های بالینی که نیاز به دوز بالای هپارین دارد مفید واقع گردد؛ به عنوان مثال طی CPB که نیاز به تجویز دوز بالای ضدانعقادها حدود 10 برابر مقدار مصرفی برای ترومبوز وریدی می باشد. APTT در این دوزهای بالا قابل سنجش نیست. در CPB هدف درمانی برای ACT، 480 -  400  ثانیه می باشد.

دوم آنکه ACT نه تنها ارزانتر است بلکه در مقایسه با APTT که وقت گیر بوده و نیاز به تجهیزات کامل آزمایشگاهی است، انجام آن سریع تر و آسان تر می باشد. ACT را می توان بر بالین بیمار انجام داد. این روش، اطلاعاتی سریع فراهم می آورد که می توان بر اساس آن تصمیم های بعدی راجع به ضدانعقاد درمانی را اتخاذ نمود. امکان انجام ACT « در محل درمان»، استفاده از ACT را به ویژه برای بیماران نیازمند به آنژیوپلاستی، همودیالیز و CPB مفید می سازد.

محدودیت ها و عوامل مداخله گر:

§         ACT دقت کمتری از PTT دارد. ACT با تعدادی از متغیرها تداخل دارد این موارد شامل تعداد پلاکت، میزان عملکرد پلاکتی، ضد انعقادهای لوپوسی، کمبود فاکتورها، دمای محیط، هیپوترمی و رقیق شدن خون می‏باشند. بزرگترین ضعف تست وابستگی به فاکتورهای فاز تماسی و کمابیش تداخل مشخص با آپروتینین بوده که بطور گسترده‏ای در جراحی‏های وسیع استفاده می‏شود. ACT تنها برای هپارین تجزیه نشده به کار می‏رود و برای آزمایش پایش هپارین با وزن مولکولی پایین (LMWH) یا هیرودین قابل استفاده نیست.

§        در صورتی که از celite به عنوان فعال­کننده استفاده شده باشد، داروهایی مثل آپروتینین می‏توانند ACT را طولانی ‏کنند.

§        حرارت كمتر از C⁰ 35 و بيشتر از C⁰ 45 و استفاده از لوله نامناسب پلاستيكي و لوله با قطر زياد در روش Lee White زمان انعقاد به طور کاذب طولانی می شود.

§        در روش بررسی زمان انعقاد روی لام به دلیل استاندارد نبودن درجه حرارت و خشک شدن لام ارزش چندانی ندارد.

§        در روش لوله مؤیینه به علت فشار دادن محل نمونه گیری و احتمال ورود عصاره بافتی زمان انعقاد دقیق نخواهد بود.

توضیحات:

·        این آزمون جهت بررسي و غربال وضعيت انعقادي فرد مناسب نيست.

·        در روش Lee White در سه لوله زمان انعقاد بررسی می شود. هر 30 ثانیه ایجاد شدن لخته را در لوله اول بررسی می کنیم. این کار را برای دو لوله دیگر هم تکرار می کنیم و زمان ایجاد لخته را ثبت می کنیم. (زمان انعقاد برابر است با زمان انعقاد در لوله سوم)

·         ACT یک روش سنتی بوده که شبیه اصول aPTT است و تفاوت‏ آنها در این است که ACT با تماس یک فعال­کننده تماسی و بدون افزودن فسفولیپیدها و کلسیم فعال می‏شود. مزیت اصلی این تست‏ سهولت و تجربه طولانی در کاربرد بالینی آن است. 

·        در موارد درمان با دوز بالای هپارین، از PTT برای پایش هپارین درمانی نمی‎توان استفاده نمود زیرا در این موارد لخته تشکیل نمی­شود. در این موارد می‏توان از ACT و یا اندازه‏گیری سطح آنتی فاکتور Xa هپارین استفاده نمود.

·        مقادیر افزایش یافته ACT در مصرف هپارین، فقدان فاکتورهای انعقادی و سیروز کبد دیده شده و مقادیر کاهش یافته آن در ترومبوز دیده می‏شود.

منابع:

1. پایگاه اطلاع رسانی داده های آزمایشگاهی به زبان فارسی: http://lab.behdasht.gov.ir/test/printTest/5
2. کتاب جامع تست هاي تشخيصي و آزمايشگاهي پاگانا- دکتر مهتاب جعفر آبادي آشتياني و همکاران- نشر جامعه نگر
3. کتاب جامع تجهيزات آزمايشگاهي و فرآورده هاي تشخيصي- دکتر حميد رضا سقا و همکاران- نشر مير
4. Jacobs S. D, DeMott R. W, Oxley K. D, Laboratory test handbook, 3 rd,Lexi comp,2004,pp: 98-100